Wieża Wodna 1571 r. we Fromborku

Ogólne informacje

Wieża Wodna to charakterystyczny, integralny element tzw. Kanału Kopernika. Kanał został pobudowany jeszcze w czasach Zakonu Krzyżackiego, zapewne pod koniec XIV wieku, liczył prawie 6 kilometrów długości i doprowadzał do Fromborka słodką wodę z rzeki Bauda, wpadając ostatecznie do słonych wód Zalewu Wiślanego, w pobliskim porcie.
W tym właśnie miejscu przez długie lata funkcjonował m.in. młyn wodny, a wieżę w jej obecnym kształcie wybudował murarz, niejaki Stanisław (Stanislao). W latach 1571-1572 budowlę wyposażono w specjalnie zaprojektowany, częściowo mosiężny mechanizm czerpakowy, dzięki czemu woda z kanału była podnoszona na znaczną wysokość (około 25 m), skąd dzięki różnicy ciśnień i wykorzystaniu zasady naczyń połączonych, była doprowadzana na fromborskie wzgórze i do kanonii zewnętrznych, leżących poza murami katedralnych umocnień.
W owym czasie była to całkowicie nowatorska idea. Tego typu system wodociągowy był pierwszym na ziemiach polskich oraz drugim, po bawarskim Augsburgu z 1548 roku, na terenie całej Europy! Twórcą fromborskiej maszynerii wodociągowej był wrocławski rurmistrz Valentin Hendel (Valten Händel), pradziadek wielkiego kompozytora baroku: Jerzego Fryderyka Haendla. Rodzina kompozytora przeprowadziła się w początkach XVII wieku ze Śląska do Halle w Saksonii.
Z biegiem lat autorstwo skomplikowanego systemu wodociągowego zostało (mylnie?) przypisane genialnemu naukowcowi i astronomowi – Mikołajowi Kopernikowi, a kanał, wieża i wodociąg stały się w świadomości ludzkiej nierozłącznymi budowlami, w konsekwencji datowanymi na ten sam okres.
Urządzenia wodociągowe działały przez około 200 lat. Pod koniec XVIII wieku rury i konstrukcję czerpakową rozebrano, ale sam Kanał Kopernika pełnił jeszcze swoje funkcje gospodarcze aż do 1944 roku. Do tego czasu napędzał koło wodne młyna zbożowego w obrębie Wieży Wodnej.
Współcześnie, odwiedzając Wieżę Wodną, można nie tylko – w ślad za Mikołajem Kopernikiem - podziwiać Frombork, panoramę Zalewu Wiślanego i gwiazdy, ale również posłuchać dźwięków muzyki Haendla...

Der Wasserturm ist ein charakteristischer, integrierter Teil des sog. Copernicus-Kanals. Der Kanal wurde noch in den Zeiten des Deutschen Ordens gebaut, gewiss am Ende des 14. Jahrhunderts. Er war fast 6 Kilometer lang, brachte nach Frauenburg Süßwasser aus dem Fluss Baude und mündete ins Frische Haff im nahgelegenen Hafen.
Lange Jahre hatte eine Wassermühle eben auf diesem Platz funktioniert, und den Wasserturm in seiner gegenwärtigen Form baute ein gewisser Stanislao, Maurer. In den Jahren 1571-1572 wurde das Bauwerk mit einer speziell entworfenen, teilweise aus Messing gemachten Förderschnecke ausgestattet, sodass das Wasser aus dem Kanal auf die bedeutende Höhe (25 Meter) gehoben wurde, und davon, durch Differenzdruck und Verwendung des Prinzips der kommunizierenden Röhren, lief es auf den Frauenburger Hügel und zu den Domherrenhäusern, die sich außer der Wehranlage befanden,
Zu dieser Zeit war es eine durchaus Neuerungsidee. Ein derartiges Wasserleitungssystem war der erste in Polen und zweite, nach dem bayerischen Augsburg, in ganz Europa. Der Schöpfer von der Frauenburger Wasserleitungsanlage war Breslauer Rohrmeister Valentin Händel, Urgroßvater des großen Barockkomponisten Georg Friedrich Händel. Die Familie des Komponisten zog am Anfang des 17. Jahrhunderts aus Schlesien nach Halle in Sachsen um.
Im Laufe der Jahre wurde die Urheberschaft des komplizierten Wasserleitungssystems dem genialen Wissenschaftler und Astronomen – Nicolaus Copernicus – zugeschrieben, und der Kanal, der Turm und Wasserleitungssystem wurden im menschlichen Bewusstsein zu inhärenten Bauten, was dazu brachte, dass man sie in dieselbe Zeitspanne datierte.
Die Wasserleitungsmechanismen funktionierten etwa 200 Jahre lang. Am Ende des 18. Jahrhunderts wurden die Rohren und das Schaufelwerk abgebaut, aber der Copernicus-Kanal war noch bis zum Jahr 1944 wirtschaftlich im Betrieb. Bis daher trieb er das Wasserrad der Getreidemühle am Wasserturm.
Heutzutage kann man beim Besuch im Wasserturm nicht nur – wie Nicolaus Copernicus – Frauenburg, Frisches Haff und Sterne bewundern, sondern auch Händels Musik genießen…

The historic water tower remains an important element of The Copernnicus Canal. At the end of the XIV century, the canal,constructed in the days of the Teutonic Order, was six kilometers long and connected the Bauda River to Frombork, before flowing into the Vistula Lagoon.
The site used to house a water mill; hence, the water tower in its current form was built much later by Stanisław also known as Stanislao the mason. In the years 1571-1572 the construction was fitted with a water drawing mechanism, which elevated water to a remarkable height, so as to supply water to both the cathedral hill and the outer canonries.

At the time of its construction, the water tower was considered a singular innovation as it was the first water supply system of that character in Poland and second only to the Bawarian one. It is worth noting that the water tower's mechanism was manufactured by a Wrocław pipe maker Valentin Handel, the great-grandfather of the renowned composer-Jerzy Fryderyk Haendl.

The water supply system was in existence for over 200 years. At the end of the XVIII century the pipes and the bucket system were disassembled. However; the canal itself was in use until 1944. It drove the water mill's, housed in the tower, water wheel. The construction of the complicated system was wrongly attributed to Mikołaj Kopernik, and the canal, the water tower and the water supply system began to exist in human consciousness as an inseparable arrangement, in consequence, dated to the same period.
Nowadays, the visitors to the water tower are likely not only to admire the views of Frombork, the Vistula Lagoon Vista and the stars, but also enjoy Heandel music….

dr Cezary Wawrzyński