Karmelici

Ogólne informacje

Ordo Fratrum Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo

Zakon Braci Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel zawdzięcza swoje sprowadzenie do Polski św. Królowej Jadwidze i Władysławowi Jagielle. W roku 1397 pierwsi zakonnicy przybyli z Pragi do Krakowa. Kronikarz Jan Długosz (1415-1480) w swoim dziele Liber beneficiorum pisał, że: "Był to Zakon, przedtem w Polsce nie znany i nie widziany". To twierdzenie Jana Długosza należy odnieść do terenów rdzennie polskich. Klasztor OO. Karmelitów w Krakowie "na Piasku" od chwili swego założenia, aż do naszych dni, uważany był zawsze za siedzibę - matkę Zakonu w Polsce i mimo różnych zawieruch dziejowych nieprzerwanie trwał mocno na tej ziemi. Stał się dla innych klasztorów: "caput provinciae, fons, mater et magistra" (Liber Provinciae 1736-1773).
Jedną z najwcześniejszych fundacji Karmelitów po Krakowie był klasztor w Bydgoszczy, istniejący prawdopodobnie od roku 1398. W roku 1399 Jagiełło sprowadził Karmelitów z Pragi Czeskiej do Poznania budując dla nich kościół pod wezwaniem Bożego Ciała. Motywem tej fundacji miał być fakt profanacji Hostii, w miejscu, gdzie później stanęła świątynia Karmelitów.
Do najwcześniejszych placówek Karmelitów w Polsce należy także Gdańsk. Pierwszy klasztor miał tu powstać w wieku XIV na Przedmieściu, jeszcze przed fundacją krakowską, za czasów wielkiego mistrza krzyżackiego Henryka d Kniperode (1348-1382). Około roku 1401 powstał klasztor w Jaśle, następnie zjawili się Karmelici w Płońsku na Mazowszu. Powstają ponadto klasztory w Wilnie (1514), Kiszborku, Prabutach, Restenburgu. W roku 1462 general zakonu bł. Jan Soreth wydzielił z prowincji niemieckiej oddzielną prowincję czesko-polską, z której powstaje w połowie XVI wieku osobna prowincja polska.
W okresie tym zarówno w historii państwa polskiego, jak i w historii naszego Zakonu zaznaczyła się zdecydowana ekspansja na Wschód. Pierwszą fundacją był klasztor w Sąsiadowicach, w dawnym powiecie samborskim, w diecezji przemyskiej. Uchodził za miejsce pielgrzymkowe słynące z kultu św. Anny. Kolejne klasztory powstawały w Lipiu na Mazowszu (1605), w Oborach w Ziemi Dobrzyńskiej (1605), w mieście Kcynia w Wielkopolsce, we Lwowie na Przedmieściu Halickim. Klasztor ten stał się główną siedzibą władz zakonu prowincji ruskiej Kolejne placówki Karmelitów na dalekich kresach wschodnich Polski powstają w Mścisławiu (1620) na Białorusi, w Trembowli na Podolu, w diecezji lwowskiej, w Białyniczach (1624) na Białorusi, klasztor pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Wilnie, który wybudowany z okazałością stał się największym domem Karmelitów na Litwie. Powstawały kolejne fundacje w: Husakowie, Bołszowcach, Wąsoszu, Kniażycach, Mohylewie.
Jak widać z powyższych informacji wiek XVII, a jeszcze i pierwsza połowa wieku XVIII obfituje w liczne fundacje rozsiane po całej Rzeczpospolitej. Na przełomie tych wieków prowincja polska Karmelitów liczyła około 60 klasztorów z kilkuset zakonnikami. Ta szczególna ekspansja na tamtych terenach wynikała z większych możliwości ekonomicznych, jakie stwarzali im magnaccy fundatorzy, właściciele latyfundiów. Karmelici byli również niezbędni w rekatolizacji na terenach opanowanych przez protestantyzm. Ponadto maryjna duchowość Karmelu cieszyła się dużą popularnością i przyciągała wiernych. Kult Matki Boskiej uzewnętrzniany przez szkaplerz, ubogacony odpustami był podobnie jak różaniec szeroko rozpowszechniony wśród wszystkich warstw społeczeństwa.
W roku 1687 nastąpił podział na prowincję małopolsko-litewską oraz prowincję ruską św. Józefa. W roku 1756 z ruskiej prowincji wydzielono część klasztorów tworząc nową prowincję litewską św. Jerzego. W roku 1766 tworzy się nowa prowincja litewska z głównym domem Wszystkich Świętych w Wilnie.
Ten jakże wspaniały rozrost klasztorów braci z Góry Karmel na terenie Polski uległ całkowitej zagładzie na skutek rozbiorów i dekretów kasacyjnych zaborców. Klasztory prowincji wielkopolskiej, które znalazły się w zaborze pruskim zostały w latach 1831-1864 wszystkie zniesione. Zabór rosyjski objął klasztory prowincji litewskiej, białoruskiej i częściowo ruskiej. Wyjątkiem był klasztor w Oborach, gdzie internowano zakonników z innych likwidowanych klasztorów, którym przeznaczono to miejsce do wymarcia. Z konwentów zaboru austriackiego pozostały domy w Krakowie, Lwowie, Bołszowcach, Rozdole, Sąsiadowicach tworząc prowincję galicyjską św. Józefa. Od roku 1842 w jej skład wszedł również dom w Pilźnie, a także dom zakonny w majątku ziemskim w Lipinach.
Powroty do niektórych utraconych placówek rozpoczęły się dopiero w I połowie XX wieku. W roku 1924 następuje powrót Karmelitów do Woli Gułowskiej, po II wojnie światowej powracają Karmelici do Obór, gdzie w roku 1976 następuje koronacja cudownej figury Matki Boskiej Bolesnej. Zaraz po zakończeniu wojny Karmelici pojawiają się w Trutowie, zaś w roku 1947 w Gdańsku obejmują kościół pod wezwaniem św. Katarzyny. Obok pracy duszpasterskiej podjęli tu trud restauracji kościoła, a następnie budowy nowego klasztoru. W roku 1969 stworzyli też Karmelici placówkę duszpasterską w Lublinie. Karmelitom powierzono również prowadzenie parafii w 1946 w Chyżnem na Orawie, a w 1976 roku w Baborowie w diecezji opolskiej. Na skutek zmian wschodnich granic Polski po zakończeniu II wojny światowej polska prowincja Karmelitów utraciła swoje domy we Lwowie, Bołszowcach, Rozdole, Sąsiadowicach i Trembowli. Zostały one zlikwidowane przez władze bolszewickie, które w roku 1945 zmusiły Karmelitów do opuszczenia wymienionych placówek.
Zakon Karmelitów odnajdywał zawsze swoją tożsamość pośród dziejowych zamętów i burz w swej specyficznej służbie Bogurodzicy Dziewicy Maryi. Służąc Chrystusowi, kochał Maryję i rozpowszechniał Jej cześć, czując zawsze nad sobą Jej opiekuńczą dłoń i łaskawą twarz, jako swej Patronki. I chyba dlatego tylko, kiedy zdawało się, że już wszystko stracone - Zakon Maryi odradzał się na nowo, jak przysłowiowy feniks z popiołów.