Parafia Ewangelicko-Augsburska w Sosnowcu

Ogólne informacje

Dzieje ewangelicyzmu w Sosnowcu są ściśle powiązane z historią miasta i regionu – Zagłębia Dąbrowskiego. W Sosnowicach (ówczesna nazwa Sosnowca) nad graniczną rzeką Brynicą w 1859 r. uruchomiono dworzec kolejowy na nowym odcinku Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej wraz z graniczną stacją kolejową (Rosja-Prusy). Do Sosnowca na skutek ówczesnej sytuacji polityczno-gospodarczej dotarł i wielki przemysł oraz jego infrastruktura: kopalnie, huty, przędzalnie, instytucje finansowe i celne, banki, zabudowania fabrykantów i robotników oraz ludzie, a wśród nich ewangelicy.

Historia zagłębiowskiego ewangelicyzmu zaczęła się trochę wcześniej. Już od początku XIX wieku do Będzina przyjeżdżał okazyjnie ks. Weber z Tarnowskich Gór, który objął opieką duszpasterską przebywających tam górników. Zmiana nastąpiła w 1840 roku, gdy utworzona w Będzinie oficjalny filiał, podlegający parafii w Wieluniu. Przez następne lata wielokrotnie zmieniano przynależność owego filiału – od Wielunia przez Kielce aż po Piotrków Trybunalski. Zmieniła się też siedziba filiału – po kilku latach z Będzina przeniósł się do pobliskiej Dąbrowy Górniczej, gdzie po latach odprawiania nabożeństw w mieszkaniach prywatnych, szkołach czy salach w 1900 roku poświęcono nowy kościół filialny. Ostatnia zmiana organizacyjna miała miejsce w 1921 roku, gdy całe Zagłębie Dąbrowskie połączono w samodzielną parafię z siedzibą w Sosnowcu.

W samym Sosnowcu Kościół ewangelicki rozwijał się niezależnie od filiału będzińsko-dąbrowskiego swoją własną drogą. Jego powstanie, rozwój i istnienie było związane z osobą przemysłowca Henryka Dietla (1839-1911). Po zdobyciu wykształcenia i doświadczenia zawodowego przybył w 1878 roku wraz z żoną z Saksonii do Sosnowca i stał się po czasie jednym z najbogatszych ludzi ówczesnego Królestwa Polskiego. W Sosnowcu założył jedyną wówczas w Rosji przędzalnię wełny czesankowej, a jej korzystne ceny na skutek wojny celnej Rosji z Zachodem uczyniły go wkrótce czołową postacią miasta i regionu. Mimo ogromu bogactwa Dietel nie zapomniał jednak o wierze i współwyznawcach. Z własnych środków założył ewangelicką szkołę kantoratową, ufundował gimnazjum, ogród botaniczny, łożył na wiele przedsięwzięć charytatywnych i publicznych. Stał się też fundatorem kościoła ewangelickiego w Sosnowcu dla całej zagłębiowskiej społeczności ewangelickiej.

Budowa sosnowieckiego kościoła rozpoczęła się od przebudowy starej hali fabrycznej na salę modlitwy dla coraz liczniejszej społeczności ewangelików. Działo się to w 1880 roku. W 1888 roku salę przebudowano i powstał budynek spełniający w pełni rolę kościoła. Ostateczny wygląd i wystrój wnętrza kościół zawdzięcza przebudowie z 1910 r.

Oprócz wybudowania kościoła Henryk Dietel zatroszczył się też o duszpasterza dla sosnowieckich ewangelików. W 1878 roku sprowadził do Sosnowca ks. Eugeniusza Ernesta Uthke, który został mianowany kapelanem rodziny Dietlów, a zarazem pełnił wszystkie posługi duszpasterskie dla zagłębiowskich ewangelików i był nauczycielem sosnowieckiego gimnazjum.

Taki stan organizacji parafialnej ewangelików w Zagłębiu Dąbrowskim trwał do 1922 roku. Wówczas to obowiązki proboszcza nowo utworzonej parafii przejął ks. Jerzy Tytz (1888-1944), wybitny duchowny, publicysta i działacz społeczny, który w latach międzywojennych pełnił również funkcję zwierzchnika polskich księży – nauczycieli religii na Górnym Śląsku.

Dynamiczny rozwój zagłębiowskiego ewangelicyzmu załamał się po II wojnie światowej. Dla samej parafii nadeszły trudne lata. Nacjonalizacja przemysłu spowodowała odebranie rodzinie Dietlów całego majątku. A ponieważ kościół, plebania i dom parafialny były formalnie własnością Dietlów, toteż spotkał ich los fabryk Dietla.

W Sosnowcu mieszkał po II wojnie światowej ks. E. Dietz, ale już jego następca ks. Gustaw Gersteinstein, po chwilowym pobycie w Sosnowcu, przeprowadził się do pobliskich Szopienic. W latach pracy duszpasterskiej ks. Emila Kowali i ks. Karola Baumana, administrujących parafią z Szopienic, było trzeba się również zmagać z problemami wynikającymi z sąsiedztwa dawnych zakładów Dietla, a wtedy już Sosnowieckiej Przędzalni Czesankowej „Politex”. Chociaż parafia mogła korzystać przez cały czas z kościoła, jednak w pewnym okresie próbowano obciążyć parafię opłatami tytułu czynszu za jego użytkowanie.

Dopiero rzeczywistość po 1989 roku umożliwiła prawne uporządkowanie zadawnionych problemów. Od 1996 roku parafia w Sosnowcu ma wreszcie kościół jako swoją własność, a od 1998 r. cmentarz i budynek przycmentarny też są już formalną własnością parafialną.