Polska Akademia Umiejętności

Ogólne informacje

Akademia Umiejętności została utworzona w r. 1872, w wyniku przekształcenia istniejącego od 1815 r. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Choć formalnie ograniczona do zaboru austriackiego, pełniła od początku rolę ogólnopolskiej instytucji naukowej i kulturalnej. Jej działalność - zgodnie z ideą Towarzystwa - wykraczała bowiem poza zabór austriacki, skupiając badaczy z całej Polski i wielu innych krajów. Wyrazem promieniowania Akademii poza granice zaborów było przekazanie na jej własność (1893) zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu, największej kolekcji poloników zgromadzonych przez Wielką Emigrację, także utworzenie jej stacji w Paryżu, a już wcześniej Ekspedycji Rzymskiej (corocznych wyjazdów do archiwów rzymskich).

Po pierwszej wojnie światowej, przemianowana na Polską Akademię Umiejętności, stała się niezależną od państwa, oficjalną reprezentacją nauki polskiej, także wobec międzynarodowych organizacji naukowych, będąc m. in. członkiem-założycielem Union Académique Internationale. Okres międzywojenny był czasem największej aktywności PAU, przede wszystkim wydawniczej (publikowano wówczas ponad 100 serii wydawniczych, wśród nich monumentalny Polski Słownik Biograficzny). Powstała też, w miejsce Ekspedycji Rzymskiej, Stacja Naukowa w Rzymie.

Działalność PAU w tym samym zakresie była kontynuowana po okupacji niemieckiej do r. 1952, kiedy jej agendy i majątek zostały przejęte, decyzją władz na rzecz utworzonej wówczas Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. PAU nie została jednak rozwiązana, tak że działalność jej - po nieudanych próbach reaktywacji w latach 1956/57 i 1980/81 - mogła być podjęta zaraz po transformacjach ustrojowych 1989 r.

Natychmiast przystąpiono do odtwarzania struktur i agend PAU. Najpierw ukonstytuowały się Wydziały. Wskutek automatycznego powołania do PAU członków Oddziału PAN w Krakowie, trzeba było podzielić dotychczasowy Wydział Matematyczno-Przyrodniczy.

W konsekwencji od maja 1990 r. PAU liczyła pięć Wydziałów:
I - Filologiczny,
II - Historyczno-Filozoficzny,
III - Matematyczno-Fizyczno-Chemiczny,
IV - Przyrodniczy
i V - Lekarski.

W marcu 1993 powołano do życia Wydział VI - Twórczości Artystycznej.

Już w roku 1990 reaktywowano działalność wydawniczą PAU, poczynając od "Rocznika PAU" oraz "Sprawozdań z czynności i posiedzeń PAU". W następnej kolejności zaczęły się ukazywać "Rozprawy Wydziałów". Sukcesywnie, począwszy od powstałej w 1991 r. Komisji Środkowoeuropejskiej, w sposób oddolny, w miarę odczuwanych potrzeb i możliwości, tworzono kolejne komisje. Obecnie w strukturze PAU działa 27 komisji.

Według stanu z końca czerwca 2009 r. PAU liczy 476 członków, w tym 146 czynnych, 148 korespondentów i 182 zagranicznych, z których każdy utrzymuje żywe kontakty z nauką polską. Akademia wybrała nadto czterech członków honorowych, którymi byli Jan Paweł II i Jan Nowak-Jeziorański, a są - Władysław Bartoszewski, Tadeusz Mazowiecki i ks. kardynał Franciszek Macharski.

Biblioteka Naukowa PAU i PAN

W strukturze PAU działa od 1 stycznia 2000 roku, Biblioteka Naukowa PAU i PAN. Jej zawiązki tworzyło w połowie XIX w. Towarzystwo Naukowe Krakowskie. Do 1952 r. działała ona jako Biblioteka AU (od 1872) i PAU (od 1920), od 1953 r. jako samodzielna placówka PAN. W wyniku porozumienia między PAN i PAU z 20 X 1999 przeszła pod zarząd PAU. Biblioteka liczy około 660 000 vol. i jedn. inw., w tej liczbie blisko 144 250 vol. i jedn. inw. zbiorów specjalnych, na które składają się m.in.: blisko 13 700 starych druków, blisko 13 000 rękopisów oraz ponad 96 000 grafik i rysunków. Biblioteka prowadzi wymianę wydawnictw z ponad tysiącem instytucji w 77 krajach, wydaje własny "Rocznik" o objętości około 50 arkuszy wydawniczych, opracowuje i sukcesywnie wydaje katalogi własnych zbiorów, prowadzi działalność informacyjną, m.in. łączącą się z dydaktyką w uczelniach wyższych Krakowa. Biblioteka ma własną Radę, powoływaną w połowie przez PAU i w połowie przez PAN.
http://biblioteka.pau.krakow.pl/

Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie

Z działalnością PAU związane jest ściśle Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie. Oprócz zasobu PAN (od 1953) przechowuje ono akta Towarzystwa Naukowego Krakowskiego i innych stowarzyszeń krakowskich, przede wszystkim AU (od 1872) i PAU (1920–1952 i od 1989), a także liczne spuścizny uczonych, nie tylko członków PAU. W wyniku porozumienia między PAN i PAU, od 1 IV 2002 działa jak samodzielna jednostka (dotąd Oddział Archiwum PAN w Warszawie) pod nazwą Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie. Mieści się ono w strukturze Oddziału PAN w Krakowie, ma własną Radę, powoływaną przez obie instytucje po połowie, i przez obie jest finansowane. Oprócz przechowywania, opracowywania i udostępniania zbiorów, Archiwum prowadzi systematyczną działalność ekspozycyjną, połączoną z małymi konferencjami naukowymi i publikacją serii PAU "W służbie nauki". Archiwum współpracuje ściśle z Komisją Historii Nauki PAU.
http://www.archiwum-nauki.krakow.pl/