Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice

Ogólne informacje

Ośrodek Praktyk Teatralnych "Gardzienice" to jedna z najbardziej znanych grup teatru eksperymentalnego na świecie. Byli pionierami nowego trendu w teatrze światowym. Dorobek Gardzienic wywarł wielki wpływ na wielu praktyków teatru na całym świecie i był szeroko opisywany w wielu publikacjach. (Gardzienice, Praktyki teatralne Włodzimierza Staniewskiego, Zbigniew Taranienko, Wydawnictwo Test, Lublin 1997, Twentieth Century Actors Training, Alison Hodge, Routledge, Londyn 2000)

Zespół stał się dobrze rozpoznawalny dzięki swym rygorystycznym badaniom w zakresie rdzennych i antycznych tradycji muzycznych, swym potężnym cielesnym i głosowym technikom w pracy aktorskiej, swemu zaangażowaniu w tworzenie teatru w naturalnym środowisku i naciskowi kładzionemu na zasady wzajemności i muzyczności.
W ostatnich latach teatr skupia uwagę na Starożytnej Grecji jako źródle europejskiej kultury. Eksploruje się tu zapomniane techniki aktorskie teatru antycznej Grecji odnosząc się do istniejących ikonograficznych i literackich źródeł, jak też do zabytków muzyki antycznej Grecji oraz do technik cielesnych. Wiedzie to w swym założeniu do wskrzeszenia tragedii z ducha muzyki.

Gardzienice występowały na całym świecie, na najbardziej prestiżowych festiwalach jak też podczas tournee na najznamienitszych scenach, np. w Wielkiej Brytanii (Stratford's Royal Shakespeare Company i London Barbican Centre), w USA (Theatre of Nations Festival- Baltimore, The First New York International Festival of The Arts, Getty Centre w Los Angeles), Rosji (Centrum Meyerholda w Moskwie), Niemczech (Teater der Welt Festival), Korei (The Seoul Olympic Arts Festival), Japonii (Suzuki`s Toga Festival), Egipt (Cairo International Festival of Experimental Theatres), Brazylii – Sao Paolo International Theatre Festival.

/nota kompilowana/

* Osiągnięcia ‘Gardzienic’ przychodzą jak cudowny dar. Ta niezwykła, nieprzejednana polska grupa, pracująca pod inspirującym przewodnictwem Włodzimierza Staniewskiego ... jest, wg mnie jednym spośród zaledwie kilku w świecie znaczących zespołów teatralnych.
/ Susan Sontag w nocie do ksiązki ‘Hidden Territories: the Theatre of Gardzienice’ Włodzimierza Staniewskiego z Alison Hodge, Routledge, Londyn 2003 /

* “Gardzienice” to jeden z polskich – i światowych – czołowych zespołów teatru eksperymentalnego ... oni stanowią samo sedno i esencję polskiego przedstawienia eksperymentalnego i antropologicznego.”
/Prof. Richard Schechner, “The Drama Review” /

* Teatr Staniewskiego ma prawdziwie oryginalny wkład w stylistykę współczesnej awangardy teatralnej. W Ośrodku Praktyk Teatralnych, zrodził się nowy gatunek sztuk wizualnych. Efekt jest zaskakujący i przywodzi na myśl skojarzenia ze średniowiecznymi widowiskami. Prawdopodobnie teatr europejski rodził się dwukrotnie: w starożytności i w średniowieczu, za każdym razem z ducha muzyki.
/Prof. Leszek Kolankiewicz, antropolog, teoretyk teatru, Uniwersytet Warszawski/

* Przez ostatnie dwie dekady jednym z najjaśniejszych świateł polskiej sceny teatralnej są „Gardzienice”, których praca stale utrzymuje się na wybitnym poziomie i których wpływ dotyka aktorów, performerów, studentów i ogólną publiczność, na Wschodzie i Zachodzie,... świetna grupa teatralna jak również doskonała kuźnia teatralnych talentów.
/Richard Lanier, Dyrektor, The Trust for Mutual Understanding/

Gardzienicka sekretna muzyka ciała
Alison Hodge, tekst napisany do folderu „Metamorphoses & Elektra, BITE 06”, Barbican Centre, Londyn, luty 2006

Już od blisko 30 lat niezwykłe spektakle teatru Gardzienice znane są szeroko w świecie. Gardzienice i ich przedstawienia nazywano „teatrem muzycznym”, „etno-oratoriami” czy „alegorycznym teatrem pieśni”. Źródłem każdego spektaklu Gardzienic jest muzyka. Nie jest to jedynie kwestią doboru estetyki, lecz odzwierciedleniem głębokiego przekonania twórcy teatru, Włodzimierza Staniewskiego, że muzyczność stanowi klucz, „ który otwiera serce i duszę”, tworząc głęboki związek z wykonawcą.

„Muzyczność istnieje tylko wtedy, gdy trwa w stałym związku ze swoim źródłem… Muzyczność określa tożsamość, identyfikuje. Mówi kim jestem i co tutaj robię. Ma bezpośredni związek z rzeczywistością.”[1]

Teatralnym źródłem muzyczności w pracach Staniewskiego jest „nowe środowisko naturalne teatru mocno tkwiące w życiu”. (...) „Dotyczą one człowieka w kontekście natury - czegoś co nas niepokoi, co porusza nasze zmysły, naszą percepcję.”

„Nasz trening jest wywiedziony z tych realistycznych inspiracji. Wybieram takie ruchy, zwroty, kierunki i dynamikę, które wywierają najsilniejszy efekt. Później … pracując nad tempem, rytmem, zmianami dynamiki, wykorzystuję te same gesty, lecz próbuję przetworzyć je na język alegoryczny, który przełamuje ten realizm.”[1]

Okres pracy Teatru Gardzienice obejmuje dwie przeciwstawne rzeczywistości polityczne w Polsce: komunizm z sowieckimi wpływami i, od 1989, ustrój demokratyczny oparty na modelach zachodnich. Reagując na gruntowne transformacje w polityce i kulturze, spektakle Staniewskiego konsekwentnie dążyły do zgłębienia ‘ducha czasu’ w poetyce teatru, bogatej w metafory, charakteryzującej się złożonością formy.

„Może się wydawać, iż materiał, z którego czerpię jest na tyle egzotyczny, że w żaden sposób nie odnosi się do naszych własnych problemów. Na przykład „Metamorfozy albo Złoty osioł” Apulejusza z Madaury czy „Żywot protopopa Awwakuma”…[1] Lecz te dzieła w istocie odzwierciedlają sytuacje, które zdarzają się współcześnie.

Pierwszym przedstawieniem, dzięki któremu Gardzienice stały się szeroko znane za granicą, był „Żywot protopopa Awwakuma”, wystawiony w 1981 r. To przedstawienie opowiadające o życiu rosyjskiego duchownego-dysydenta prezentowało w okresie stanu wojennego w Polsce prowokującą „analizę rosyjskiej duszy”. Następnym projektem, przedstawionym w 1990 r., była „Carmina Burana”, traktat o zmiennych kolejach miłości opowiedziany w pełnych euforii czasach postkomunistycznych za pomocą odniesień do szeregu europejskich mitów.

W 1997 r. rozpoczął się nowy okres pracy Gardzienic. Wtedy to Staniewski, zaczerpnąwszy z popularnej w starozytności powieści „Złoty osioł” Apuleusza, stworzył „Metamorfozy” - spektakl, w którym bohater zamienia się w osła by znaleźć odnowę duchową dzięki inicjacji do tajemnic Izydy i dopiero wtedy wrócić do ludzkiego ciała. Oto jak Staniewski skomentował odniesienie tej historii do współczesności:

„Dzisiaj, u progu nowego tysiąclecia, zdajemy sobie sprawę z tego, że ciągle znajdujemy się w trakcie procesu transformacji, która jest podobna - lecz być może trudniejsza do przejścia niż ta, która miała miejsce 2000 lat temu, kiedy to w miejsce starożytnych bogów pojawił się jeden nowy Bóg.”[1]

W spektaklu - eseju teatralnym opartym na „Elektrze” Eurypidesa, obok tańca i muzyki, które nadal stanowią istotną część spektaklu, Staniewski po raz pierwszy oparł przedstawienie na tekście dramatu. W tej adaptacji stworzył alfabrt gestów odnoszący się do starogreckiej sztuki Cheironomii, która, jak się uważa, wywodziła się z teatru antycznego. Staniewski nazywa to przedstawienie ‘tragedią uczuć’.

W każdym nowym spektaklu Teatr Gardzienice dokonuje bezpośredniego odniesienia do ikonografii wybranej epoki historycznej, ożywiając ją poprzez ciągle żywe tradycje etniczne. Przedstawienia powstają w wyniku długich badań. Ożywają w nich fragmenty starożytnej muzyki w relacji do nieregularnych rytmów mowy, pieśni i tańca odnalezionych w Karpatach i na Ukrainie. Teksty, zapis muzyczny i obrazowanie nie pochodzą jednak ze źródeł czytanych, lecz zostały odzyskane poprzez „zapominaną linię życia znajdującą się wewnątrz nas”. Aktorzy Teatru Gardzienice ożywili statyczne pozy i fragmenty muzyki, tak, że „postacie pląsają, wirują, unoszą się w powietrzu… starożytność tańczy”. Również i tutaj muzyczność jest katalizatorem, który kształtuje język teatru w miarę jak starożytne teksty zostają wydobyte na światło dzienne, są tańczone i śpiewane, aż w końcu wzruszają nas, odkrywają i prowokują nasze współczesne jaźnie poprzez sekretną muzykę ciał z Gardzienic.

[1] Cytaty Staniewskiego pochodzą z: Staniewski, W. i Hodge, A. (2004) Hidden Territories: The Theatre of Gardzienice, London and New York: Routledge.
[2] Hodge, A (ed.) (2000) Włodzimierz Staniewski: Gardzienice and the Naturalised Actor, Twentieth Century Actor Training, London and New York: Routledge.

And now, in English:

Gardzienice Theatre has enjoyed an international reputation for its extraordinary theatre performances for over twenty five years. The productions have been variously described as ‘music theatre’, ‘ethno-oratorio’ and ‘allegorical song theatre’. The origins of each performance are firmly rooted in music and this is not merely an aesthetic choice but rather a reflection of Artistic Director, Włodzimierz Staniewski’s deeply held belief that musicality is “a key which opens heart and soul” thus enabling a profound relationship with its instigator.

Musicality exists only if it is in permanent connection with its source….Musicality speaks about identity, it identifies. It says who I am and what I am doing here. It has a direct relationship to existential reality.

The theatrical source for musicality within Staniewski’s work has been found in a “new, natural environment of theatre rooted in life”. It was in Eastern Poland that Staniewski recognised the “natural phenomena” that he valued so highly. “These concern the human being in nature – something that alarms us, alarms our senses, alarms our perception.”

Founding the Company in the village of Gardzienice in 1977, Staniewski and his colleagues have undertaken some forty expeditions to remote regions of Eastern and South East Poland and further afield to countries including New Mexico, Italy, South Korea and Norway. Here they encountered songs, myths, rituals and oral histories of indigenous communities. This was not an anthropological exercise but rather a genuine process of exchange in which the Company responded with its own artistry, offering fragments of performance and song. These extraordinary ‘gatherings’ - often overcrowded and heady with the sense of occasion, anticipation, pride, artistry, competition and humour - have formed the basis of Staniewski’s own model of theatre. Responding to what he describes as “the boiling reality” of these events requires intuition, ingenuity and dramaturgical skill. It is an environment which Staniewski feels is an ideal school of training for actors.

Our training is drawn from this realistic inspiration. I pick those moves, turns, curves and dynamics which have the most impact. Then, later on…working with the tempo, rhythm, changes in the dynamics, I use the same gesture but try to transform it into an allegorical language which breaks this realism.

Gardzienice’s leading actor, Mariusz Gołaj, stresses that gestures are not explored for their psychological content, nor are they simply copied:

I don’t believe in copying because you never know exactly what emotions the village people have. Very often they know how to dance the body, how to use the gestures, and very often they are doing this cold. And this is its strength.

Gardzienice theatre’s work has spanned two contrasting political realities in Poland: Soviet-led Communism and since 1989, a political democracy based on Western models. Responding to acute political and cultural changes, Staniewski’s performances have consistently sought to penetrate the ‘temper of the times’ in a poetics of theatre that is both metaphorically rich and complex in form.

All the material which I refer to may seem very exotic and without any relation to our own problems. For example, the historical texts of Apuleuis’ Golden Ass and The Life of the Archpriest Avvakum…But these books were reflecting situations which occurred in contemporary life.

In 1981, the first performance which consolidated Gardzienice reputation abroad was The Life of the Archpriest Avvakum. Based on the life of a dissident Russian cleric, the performance offered, somewhat provocatively, “a study of the Russian soul” during the stringencies of martial law in Poland. In 1990 Carmina Burana followed, a treatise on the vicissitudes of love told through European myths in the euphoric atmosphere which followed the collapse of Communism.

In 1997 Gardzienice entered a new phase of work when Staniewski drew on a popular folk narrative, Apuleuis’ The Golden Ass, to create Metamorphoses in which the hero is transformed into a donkey, eventually finding spiritual renewal through initiation into the Isis mysteries, before returning to his human form. At its premiere, Staniewski commented on the story’s contemporary significance:

Now at the beginning of this millennium we know that we are still in the middle of a transformation, which is similar but possibly even more difficult than the one that took place 2000 years ago when the ancient gods were thrown away and one new god appeared.

The second performance this evening is a theatrical essay based on Euripides’ Elektra. Whilst dance and music is much in evidence, Staniewski has taken a literary text as the basis for his performance for the first time. In this adaptation he has created a physical vocabulary in reference to the Ancient Greek art of Chieronomia (gestures) which is believed to have been a practice rooted in the theatre of antiquity. Staniewski describes this performance as ‘a tragedy of feelings’.

In each new performance Gardzienice makes direct reference to the iconography of an historical epoch, animating it through living indigenous traditions. In recent years Gardzienice has focussed its research entirely on Ancient Greece - which Staniewski refers to as the “childhood” of Western civilisation. Both these performances are the results of this sustained research. Fragments of ancient music were re-animated in relation to the irregular rhythms of speech, song and dance that the Company found in the Carpathian Mountains and the Ukraine. The texts, musical notation and images were not read but retrieved through “a forgotten line of life inside ourselves”. Gardzienice have unfrozen static postures and fragments of music so that “figures are running, spinning, flying… Antiquity is dancing”. Again, musicality is the catalyst, shaping the theatre’s language as ancient texts are excavated, danced and sung until they touch, reveal and provoke our contemporary selves through Gardzienice’s secret music of the body.