Towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe w Krakowie

Ogólne informacje

Początkowo funkcjonująca jako paramilitarna organizacja cechowa, dzisiaj prowadząca przede wszystkim działalność o charakterze społecznym, co roku organizująca konkurs na króla kurkowego.

Historia krakowskiego Bractwa Kurkowego

Początki Krakowa giną w mrokach dziejów, ale za metrykę miasta w sensie formalno-prawnym uznaje się akt jego lokacji, wystawiony 5 czerwca 1257 roku przez księcia Bolesława Wstydliwego (1226-1279) wraz z matką Grzymisławą (zm. 1258) i małżonką Kingą (1234-1292) na wiecu w Koperni koło Szydłowca. Trzydzieści lat później zgody na obwarowania miasta udzielił krakowianom następca Bolesława Wstydliwego na tronie krakowskim, książę Leszek Czarny (pom. 1240 a 1242-1288).
Dziś jedynie niewielki fragment murów z Bramą Floriańską, trzema basztami (Ciesielską, Stolarską i Pasamoników) oraz Barbakanem stanowi ocalały relikt średniowiecznych obwarowań, których przebieg utrwalają wyrosłe na ich miejscu w latach 20. XIX wieku Planty, pasem zieleni zamykające od zewnątrz, jak niegdyś fortyfikacje, obszar średniowiecznego Krakowa. Z chwilą powstania murów obronnych obowiązek dbałości o ich utrzymanie i obronę spoczął na samych mieszczanach. Aby jednak zapewnić odpowiedni poziom wojskowego przygotowania mieszczan, należało organizować ich szkolenie i dbać o utrzymywanie stałej gotowości bojowej obrońców Krakowa, którzy na co dzień niewiele mieli wspólnego ze sztuką wojenną, zajęci handlem lub rzemiosłem. Temu celowi służyć miała ponadcechowa organizacja paramilitarna, podległa władzom miasta, przynależność do której była dla członków cechów obligatoryjna. Organizacją tą było Bractwo Kurkowe, zwane też Towarzystwem Strzeleckim, Konfraternią Strzelców, Szkołą Strzelecką lub Rycerską.
Chwili powstania Krakowskiego Bractwa Kurkowego nie utrwalił żaden znany nam dokument, stąd możemy się tylko domyślać, że początek funkcjonowania tej organizacji przypada na okres, gdy miasto mogło się już poszczycić przynajmniej zaczątkiem fortyfikacji, tj. zapewne najwcześniej na koniec XIII lub na początek XIV stulecia. Wieki funkcjonowania Bractwa Kurkowego w Krakowie pozwoliły na wykształcenie się specyficznych zwyczajów i ceremoniałów, towarzyszących brackim imprezom. Początek nowego sezonu strzeleckiego otwierała uroczysta msza święta, na którą członkowie konfraterni udawali się wspólnie w pochodzie. Po jej zakończeniu rozpoczynano na celestacie strzeleckie zawody, do udziału w których zachęcały czekające na zwycięzców liczne nagrody, tak pieniężne jak rzeczowe.
Kilka stuleci istnienia w Krakowie bractwa kurkowego dowiodło zasadności powołania do życia tej organizacji. Zdobywający w bractwie strzeleckie umiejętności krakowscy mieszczanie potrafili nie jeden raz z powodzeniem obronić miasto przed nieprzyjacielem. Może najbardziej spektakularnym tego przykładem był pasamonik Marcin Oracewicz (zm. po 1789), który według legendy podczas Konfederacji Barskiej w 1768 roku, gdy zabrakło mu kul załadował rusznicę guzem od żupana i wystrzelił - i to tak celnie, że od jego strzału poległ dowódca oblegających Kraków wojsk rosyjskich.
W historii działania bractwa następowały przerwy, bynajmniej nie z winy braci. Tak było po utracie niepodległości przez Rzeczypospolitą w czasie rozbiorów, tak było również w ostatnim okresie Polski Rzeczpospolitej Ludowej. Po niebywałym rozkwicie w czasie międzywojnia, po hetakombie wojennej, kiedy wśród ofiar nazizmu znaleźli się także bracia kurkowi z Krakowa. Tuż po wojnie wznowiono działalność, niestety na krótko. Władze upatrywały w bractwie zbliżonego do Kościoła wrogiego socjalizmowi elementu i mimo protestów w 1951 roku Bractwo rozwiązały.
Przez 8 lat bracia zabiegali o reaktywację swojej organizacji. Wreszcie osiągnęli cel: 10 czerwca 1957 r. Towarzystwo Strzeleckie zostało wpisane do rejestru stowarzyszeń Wydziału Spraw Społeczno-Administracyjnych Prezydium Rady Narodowej Miasta Krakowa. Od tego czasu Bractwo aktywnie działa, rozwija się i wpisuje coraz nowe, znaczące osiągnięcia w historię miasta i kraju. Dziś do Bractwa w Krakowie należy blisko 200 osób, a wśród jego braci honorowych znajdują się m.in. prezydent USA George W. Bush, prezydenci Lech Wałęsa, Ryszard Kaczorowski i Aleksander Kwaśniewski, arcybiskup Stanisław Dziwisz i ks. prałat Zdzisław Peszkowski. Członkiem honorowym, odznaczonym Krzyżem Wielkim Bractwa Krakowskiego z nr 1 był także Ojciec Święty Jan Paweł II.

Wielu krakowskich królów kurkowych pochodziło ze znakomitych rodzin krakowskich. Ich lista jest długa i z pewnością (w odniesieniu do czasów I Rzeczypospolitej) bardzo niekompletna. Pierwszym znanym nam z imienia królem kurkowym był pasamonik Tomasz, nieznanego nazwiska (1578). Wśród innych, szczególnie znanych, można wymienić m.in. burmistrzów Krakowa Jana Pawła Fryznekiera (1687, 1694, 1700 i 1724) i Michała Wohlmana (1772), ojca malarza Michała Stachowicza Stanisława (1748), przedsiębiorców Macieja Knotza (1834), Teodora Baranowskiego (1844), Ludwika Zieleniewskiego (1857), Adolfa Pollera (1869), Jana Götza (1880) i jego syna Jana Goetza-Okocimskiego (1904) czy Rudolfa Herliczkę (1894), prezydenta miasta Krakowa Karola Rollego (1928), rzeźbiarza Czesława Dźwigaja (2007), posła Jana Okońskiego (2009).