Bazylika Archikatedralna pw. Świętego Jakuba Apostoła w Szczecinie

Ogólne informacje

Kościół św. Jakuba Apostoła w Szczecinie ufundowany został przez bogatego mieszczanina Beringera z Bambergu i wzniesiony poza obwaro­waniami miasta, na wzgórzu, na wzór znajdującego się w Bambergu kla­sztornego kościoła Benedyktynów pw. św. Michała Archanioła. Wiadomo o tym z dokumentu, z r. 1187, który dotyczył dokonanej przez bpa Zygfryda konsekracji kościoła św. Jakuba Apostoła w Szczecinie, oraz przywilejów nadanych z tej okazji klasztorowi w Bambergu przez tegoż bpa i wdowę po Bogusławie I ­Anastazję, córkę Mieszka III. Benedy­ktyni z Bambergu duszpasterzowali przy kościele św. Jakuba Apostoła od początku do 1525 roku, , czyli do przejęcia go przez protestantow. Siadów pierwotnego kościoła z XII w. nie odnaleziono.

W drugiej fazie rozbudowy kościoła, na przełomie XIII i XIV w., wzniesiono dwu­wieżowy masyw zachodni. Prace obejmowały ponadto przystosowanie obiektu do pokrycia go sklepieniami oraz rozpoczęto budowę bazylikowego chóru czyli prezbiterium. Prace przerwane ok. roku 1320 podjęto znowu w 1375 r., zmieniając koncepcję chóru bazyliko­wego na halowy, z wciągniętymi do wnętrza skarpami. Między skarpami, wokól ambitu, powstał wieniec kaplic o wysokości równej halowemu ambitowi. W latach 1380-1387 w "Libers s. Jacobi" mówi się o poświęceniu tych kaplic, a w dokumencie z 1407 r. wzmiankowany jest nowy chór.

Po 1380 r. do nawy południowej dostawiono rząd kaplic, stosując w miejsce płaskich lizen wystrój dekora­cyjny, charakterystyczny dla warsztatu mistrza Henryka Brunsberga ze Szczecina, co zachowało się do dzisiaj mimo wojen i zniszczeń od południowej strony kościoła.

Ważny dla naszej historii kościoła jest rok 1456, kiedy to runęła wieża połu­dniowa pod naporem huraganu, co pociągnęło za sobą zniszczenie sklepień w przęsłach zachodnich. Prace przy odbudowie wieży, prowadzone przez mistrza Jana Benecke, zakończone zostały w 1503 r. Była to generalna przebudowa masywu zachodniego. Zarzucono tradycyjny układ 2-wieżowy, wprowadzając rozwiązanie 1-wieżowe.

Przy odbudowie korpusu nawowego zmieniono układ przestrzenny na halowy, nawiązując do już istniejącego chóru halowego. Była to największa w dziejach tego kościoła przebudowa.

W 1534 r. sejmik w Trzebiatowie wprowadził jako obowiązującą w księstwie religię luterańską. W wyniku tych zmian patronat nad kościołem św. Jakuba objął książe Ba mim IX, syn Bogusława X i Anny Jagiellonki. Usunięto z duszpasterstwa benedykty­nów, zabijając dwóch z nich razem z kościelnym. W 1677 r., w czasie wojny szwedzko-pruskiej, kościół wraz z wyposażeniem podczas bombardowania został poważnie uszkodzony i zniszczony przez pożar, zniszczenia te doprowadziły do likwidacji wszystkiego co było pokatolickie, między innymi 52 ołtarzy średniowiecznych. W trakcie odbudowy rozpoczętej w 1677 r. świątynia otrzymała barokowe sklepienia, a w latach 1690­1744 nowy, protestancki barokowy wystrój wnętrza: bogato rzeźbioną ambonę, prospekt organowy, 2-kondy­gnacyjny ołtarz z nadstawą sięgającąsklepienia (23 metry wysokości), stalle, świeczniki doskonałej roboty oraz bogaty wystrój kaplic.

W XIX w. wykonano wiele prac remontowych wymieniając gotyckie portąle na neogotyckie. Wieża otrzymała nowY hełm, po zawaleniu się wiosną 1894 roku, i wznosiła się na wysokość 119 metrów. Ostatnia wojna przyniosła olbrzymie straty. Dywanowe naloty angielskie spaliły dzielnice mieszkalne Szczecina, wśród nich 8 kościołów razem z kościołem św. Jakuba Apostoła. Zniszczeniu uległ hełm wieży i więźba dachowa. 75% sklepień, północna część korpusu nawowego i całe protestanckie wyposażenie wnętrza zostało wypa­lone. Odbudowę ruiny kościoła jako katedry rozpoczęto dopiero od chwili wskrzeszcnia diecezji szczecińsko-­kamieńskiej przez Papicża Pawła Vł bullą z dnia 28. VI. 1972r. Odbudowano najpierw część chórową kościoła na ingres pierwszcgo ordynariusza biskupstwa Szczccińsko-Kamieńskiego, bpa Jerzego Stroby. Poświęcenia dokonał ks. Kardynał Stefan Wyszyński 8 pażdzicmika 1972 roku.

Odbudowę kościoła prowadzono wg projektu inż. arch. Stanisława Latoura. Pracami budowlanymi kierował ówczesny proboszcz ks. Julian Janas, inspirowany przez ks. bpa Jerzego Strobę, który odbudowę katcdry uznawał za pierwszoplanową.

Korpus nawowy poświęcony został 8.IX.1974 r. w czasie uroczystej scsji Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski, która odbyła się w Szczecinie z okazji 860-lecia chrztu Pomorza Zachodniego. Konsekracja katedry odbyła się 31. V. ł 982 r. a dokonał jej ks. bp Kazimierz Majdań ski. W dniu 23.V.ł983 r. Papież Jan Paweł II obdarzył katedrę św. Jakuba Apostoła zaszczytnym i pierwszym w diecezji tytułem bazyliki. ł ł .VI. ł 987 r. bazylikę nawiedził Ojciec Święty Jan Paweł II podczas III pielgrzymki do Polski. Przed katedrą stoi pamiątkowy krzyż z Jasnych Błoni w Szczecinie, gdzie była papieska celebra. Nad właściwym wyposażeniem wnętrza bazyliki czuwa od 1980 r. ks. inf. Roman Kostynowicz, kustosz katedry i jej proboszcz w latach 1980-88.

Do ważniejszych wydarzeń i prac w ostatnich latach można zaliczyć:

l. Pokrycie kościoła blachą miedzia­ną przez firmę Józefa Hermanowicza z Gorzowa Wlkp. (1980-1981). Nie odbu­dowano wtedy 119 metrowej wieży, pozostawiając tylko cztery wieżyczki na wysokości 77 metrów. Nie zawieszono też na wieży dzwonu o 7 tonowej wadze ze względu na słabą konstrukcję zbom­bardowanej wieży. Dzwon mozna oglądaćprzed katedrą od strony północnej.

2. Malowanie wnętrza katedry (1983­1984) przez firmę Antoniego Jaszczuka z Poznania, polegało na nowej polichromii, ponieważ zabytkowa nie zachowała się.

3. Ruinę Kaplicy Mariackiej odbudo­wano od północno-wschodniej strony katedry. Służyła ona najwcześniej do kultu podczas odbudowy kościoła z ruiny. W kaplicy umieszczono kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej namalo­wanej przez Annę Torwirt z Torunia.

4. Nowe witraże stwarzały kolory­styczne wrażenia w pustym wnętrzu, dlatego zadbano o ich wstawianie. Największe okno o powierzchni 90 m2 zostało ufundowane przez ks. inf. Olgierda Ostrokołowicza w 1991 r. w oknie wschodnim na pamiątkę pobytu Papieża Jana Pawła II, 11 czerwca 1987 w Szczecinie Ks. abc Marian Przykucki ufundował do okna o 30 m2, we wieży, witraż ze sceną Przemienienia Pańskiego ( 1998 r. ). W sumie mamy w 22 oknach oszklenia witrażowe wg art. mal. Ireny Kisielewskiej (9 okien), art. mal. Wiktora Ostrzołka (8 okien), ks. Młyńczaka (dwa okna) i firmy Kośmickiego (trzy okna). Kiedyś pod koniec XIX wieku jedna ro­dzina Gerberów ze Szczecina ufundowała witraże do wszystkich 50 okien, z których nic się nie zachowało. Rodzina ta pokryła też koszty odbudowy 119 metrowej wieży w 1898r.

5. W prezbiterium wstawiono ołtarz twarzą do wiernych, stalle dla szcze­cińskiej Kapituły Katedralnej oraz siedzisko dla Biskupa Ordynariusza zwane KATEDRĄ od którego to bierze nazwę kościół katedralny, czyli Biskupa rządzącego daną diecezją. Wyposażenie prezbiterium wykonał art. rzeźbiarz Kazimierz Bieńkowski z Warszawy.

6. Do pustego wnętrza katedry pozy­skaliśmy zabytkowe tryptyki, wśród nich:

-w prezbiterium zrekonstruowano tryptyk dla rzeźb gotyckich ze zniszczo­nego kościoła w Mariackiego w Chojnie. Krucyfiks XV wieczny pochodzi z Uzna­mla.

-w kaplicy Najświętszego Sakrame­ntu ustawiono tryptyk z 1370 r. który znajdował się kiedyś w katedrze kamień­skiej -a za czasów protestanckich w Cieć­mlerzu.

-w kaplicy chrzcielnej, pierwszej w południowej nawie ustawiono tryptyk z 1510 roku, z Nowego Objezierza. Pod tryptykiem umieszczono relikwie św. Ottona, który w 1124 i 1128 roku prze­prowadził na prośbę polskiego księcia Bolesława Krzywoustego -misję Chry­stianizacyjną na Pomorzu

-w kaplicy św. Wojciecha BM zrekonstruowano tryptyk nad kryptą grzebalną Ordynariuszy. Pod tryptykiem umieszczono relikwie św. Wojciecha, w tysięczną rocznicę męczeńskiej śmierci misjonarza pogan ( 1997 r. )

7. Osiemdziesięcio głosowe organy (XVII w.) z barokowym prospektem zostały ewakuowane w 1943 roku przed bombardowaniem i zaginęły. Po odbudo­wie kościoła św. Jakuba Apostoła wstawiono w 1983 roku jedynie boczne organy 9 głosowe wykonane przez firmę Kamiński-Jakobi. Na właściwe duże organy musimy jeszcze poczekać.

8. W 1991 roku utworzono zaczątek Muzeum Diecezjalnego na emporze południowej. Tematem ekspozycji jest historia chrześcijaństwa na Pomorzu Zachodnim w minionym tysiącleciu. Pod budowę docelowego muzeum przygo­towano już projekt budowlany z lokali­zacją obok katedry.

W kaplicach bocznych umieszczono różne znaki pamięci, między innymi sarkofag dla pochówku Książąt Pomo­rskich wśród nich Bogusława XIV ­ostatniego z Gryfitów. Pochówku dokonałJ .E. ks. abp Marian Przykucki 25.III.1995 roku w kaplicy książęcej, do której p. Irena Kisielewska wykonała witraż 9 polowy z herbami pomorskimi.

W kaplicy Ludzi Morza umieszczono obraz pędzla R. R. Kiełtyki, stylizowany na średniowieczny tryptyk, "Stella Maris" poświęcony tym, którzy nie wrócili z morza.

W kaplicy Sybiraków obraz Matki Boskiej Bolesnej Sybirackiej z wymienie­niem miejsc przymusowej pracy, męcze­ństwa, kaźni i rosyjskich obozów koncen­tracyjnych.

W kaplicy św. Maksymiliana Marii Kolbego rzeźba męczennika wykonana przez Annę Dopierałę Bąbel, witraż i wykaz miejsc niemieckich obozów koncentracyjnych.

W kaplicy Armii Krajowej i Powstańców Warszawskich umieszczono emblematy zgrupowań i oddziałów walczących o niepodległość Polski.

W kaplicy Kolejarzy - ołtarz św. Katarzyny, witraż-wotum pamięci kolejarzy, którzy pierwsi normalizowali życie na ziemiach zachodnich.

Do normalizowania życia na Pomo­rzu Zachodnim pod względem religijnym i kościelnym dochodziło przez ostatnich 50 lat. Poczynając od Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej -za Piusa XII

-od 15. VIII. 1945 roku z siedzibą w Gorzowie Wlkp., przez dziesięciu Rządców -od inf. Edmunda Nowickiego Administratora Apos to lskie go

-do Biskupstwa Szczecińsko­Kamieńskiego (utworzonego 28. VI.1972 roku przez Papieża Pawła VI), z biskupem Jerzym Strobą

-do Metropolii Szczecińsko­-Kamieńskiej, którą erygował Papież Jan Paweł II w dniu 5.III.1992r. mianując bpa Mariana Przykuckiego Arcybiskupem Metropolitą, a katedrę św. Jakuba Apostoła podniósł do rangi bazyliki Archikatedralnej w Metropolii Szczeciń­sko-Kamieńskiej, z przynależnością do niej Biskupstwa Zielonogórsko-Gorzow­skiego i Biskupstwa Koszalińsko-Koło­brzeskiego.