Kościół Pokoju

Ogólne informacje

Na mocy Pokoju Westfalskiego, kończącego wojnę trzydziestoletnią, cesarz Ferdynand III. został zobowiązany przez Szwedów do wyrażenia zgody na budowę przez ewangelików w księstwach dziedzicznych w Jaworze, Głogowie i Świdnicy po jednym tzw. "Kościele Pokoju". Habsburgowie nie uznawali w ten sposób równorzędności wiary protestantów i katolików, lecz traktowali zezwolenie na budowę jako bardziej lub mniej wymuszony akt tolerancji. Powołano do życia cesarskie komisje, które konfiskowały kościoły na Śląsku. W latach 1653/54, w samych tylko dziedzicznych księstwach, w Świdnicy i w Jaworze odebrano parafiom ewangelickim ponad 250 kościołów! Po rozmaitych petycjach skierowanych na dwór wiedeński, przy wskazaniu planowanego placu budowy, 13 sierpnia 1652 r. cesarz udzielił swojej zgody, a już 10 dni później wyznaczono teren i przekazano go przewodniczącemu ewangelickiego Urzędu Rent z Otterau. Plac miał kształt kwadratu (200 x 200 kroków), sam kościół miał mieć 100 kroków długości i 50 kroków szerokości. Miał on być poświęcony Świętej Trójcy. Zgodnie z zarządzeniem cesarskim kościół mógł być wybudowany jedynie poza murami miasta, bez wieży i dzwonów. Jako materiałów budowlanych można było użyć jedynie drewna, piasku, gliny i słomy. Szczególnym utrudnieniem dla gminy miało być zarządzenie, że okres budowy nie może przekroczyć jednego roku. Jako pierwszy z trzech kościołów wybudowano Kościół Pokoju w Głogowie, który wyświęcono na Boże Narodzenie w roku 1652. Kamień węgielny pod budowę Kościoła Pokoju w Jaworze położono w kwietniu 1654 roku, a już 30 września 1655 roku można było wyświęcić prostokątną salę kościelną. Przy budowie Kościoła Pokoju w Świdnicy można było skorzystać z doświadczeń zdobytych przy budowie kościołów w Głogowie i Jaworze. Świdniccy protestanci zlecili w roku 1656 wrocławskiemu mistrzowi budowlanemu Albrechtowi von Saebisch i miejscowemu cieśli Andreasowi Kaemperowi budowę Kościoła Pokoju w Świdnicy. Kamień węgielny położono 23 sierpnia tego samego roku. 24.06.1657 r. można było w Kościele Pokoju w Świdnicy odprawić pierwsze nabożeństwo.

Kościół w Świdnicy jest bazyliką wzniesioną na planie krzyża. Trójnawowy korpus główny krzyżuje się w centrum kościoła z również trójnawowym transeptem. Do zasadniczej bryły kościoła dobudowano początkowo od wschodu jedynie zakrystię. W późniejszych latach dodano od zachodu Halę Zmarłych, następnie od południa Halę Ślubów, a od północy tzw. Halę Polową. Konstrukcja nośna trzonu budowli składa się z drewnianych słupów o wymiarach od 30 x 50 do 40 x 50 cm. Nawa główna ma ok. 44 m długości i 20 m szerokości. Nawa poprzeczna - ok. 30 m długości i 20 m szerokości. Wysokość nawy głównej ok. 15 m. Kościół jest klasyczną konstrukcją szkieletową. Na powierzchni 1090 m2 mieściło się w kościele 7500 ludzi, w tym 3000 miejsc siedzących. Z okazji dwusetnego jubileuszu powstania kościoła przeprowadzono w 1852 r. rozległe prace renowacyjne. 50 lat później przeprowadzono ponownie obszernie zakrojone naprawy. Odnowiono konstrukcję szkieletową, a od strony południowej dobudowano nowy przedsionek. Szczególną uwagę poświęcono restauracji malowideł. Kościół Pokoju w Świdnicy jest jednym z dwu zachowanych tego typu obiektów w Europie. Posiada więc olbrzymią wartość historyczną i artystyczną. Po II. wojnie światowej Parafia Ewangelicka pod względem liczby wiernych bardzo się zmniejszyła. Około 120 parafian nie jest w stanie ponosić kosztów utrzymania kościoła. W ostatnich latach kilka mniejszych prac restauratorskich można było przeprowadzić dzięki finansowej pomocy kościelnej fundacji im. Gustawa Adolfa. W 1991 r. Ambasada Niemiecka sfinansowała częściowy remont dachu gontowego. W 1988 r. zainteresowało się kościołem Niemieckie Centrum Rzemiosła i Ochrony Zabytków w Fuldzie i przeprowadziło badania jego konstrukcji szkieletowej. Kierownik Centrum Manfred Gemer w ekspertyzie zwrócił uwagę na katastrofalny stan, w jakim znajduje się Kościół Pokoju i podał pierwsze wskazówki dotyczące konserwacji i restauracji. Jednak dopiero w 1991r. doszło do konkretnych rozmów między Parafią, Konserwatorem Generalnym, Konserwatorem Wojewódzkim, Uniwersytetem w Toruniu, niemieckim Federalnym Ministerstwem Badań i Technologii oraz Niemieckim Centrum Rzemiosła i Ochrony Zabytków. Skutkiem tego niemieckie Federalne Ministerstwo Badań i Technologii w Bonn, Federalna Fundacja Ochrony Środowiska w Osnabrück oraz Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej w Warszawie wyasygnowały poważne środki finansowe, dzięki którym możliwe jest prowadzenie w kościele prac badawczych, konserwatorskich i restauratorskich. Uwagę poświęcono nie tylko samemu kościołowi, jako niepowtarzalnej budowli historycznej, lecz również całemu Placowi Pokoju. Do znajdujących się tu obiektów należą: mur kościelny, dzwonnica, cmentarz, plebania, dom kościelnego, budynek byłego liceum ("Lutherheim"), dom wdów, prymariat, dom kantora i rendantura.

Ważnym momentem w najnowszej historii Kościoła jest wpisanie tego obiektu 13 grudnia 2001 roku w Finlandii na Listę Światowego Dziedzictwa Zabytków Kultury UNESCO. Jest to ogromna nobilitacja nie tylko dla samego obiektu, ale także dla regionu i całej Polski.

Dziękując za zapoznanie się z historią siedemnastowiecznego Kościoła Pokoju w Świdnicy, mamy nadzieję, że będą Państwo propagatorami idei jego restauracji w swoim środowisku.