TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ BIBLIOTEKI RACZYŃSKICH

Ogólne informacje

HISTORIA

Biblioteka Raczyńskich powstała z fundacji Edwarda hrabiego Raczyńskiego (1786-1845), wielkopolskiego magnata, działacza społecznego, mecenasa sztuki i nauki, autora i wydawcy. Otwarcie Biblioteki nastąpiło 5 maja 1829 r. w specjalnie dla niej wzniesionym budynku przy dzisiejszym placu Wolności 19. Raczyński chciał, by ta pierwsza w Wielkopolsce książnica publiczna stała się regionalnym ośrodkiem kultury polskiej pod zaborem pruskim. W opracowanym przez siebie statucie, określającym podstawy materialne placówki, organizację, zadania i zasady gromadzenia zbiorów, pisał: Podpis Edwarda Raczyńskiego„Niżej podpisany przejęty chęcią ułatwienia każdemu środków nabywania nauk i wiadomości zakłada w Poznaniu w miejscu swego urodzenia Bibliotekę publiczną, którą wraz z domem w tym celu (...) wystawionym, ze wszystkimi w nim znajdującymi się obecnie książkami, oraz funduszami na uposażenie przeznaczonymi, temuż miastu tytułem własności w wieczne nadaje posiadanie. (...) Przeznaczeniem Biblioteki Raczyńskich jest aby w czytelni, która w tejże będzie urządzoną, każdy bez różnicy osób w dniach i godzinach oznaczonych miał prawo z niej korzystać.”
Według różnych źródeł księgozbiór Biblioteki w chwili otwarcia liczył 13 lub 17 tysięcy woluminów, u jego podstaw leżały zbiory rodzinne Raczyńskich. Statut wskazywał, iż przy zakupie książek „ma być dawane pierwszeństwo tym, które narodowość mieszkańców W. X-wa Poznańskiego interesować mogą a w ogólności, moralnym, historycznym, technicznym, filologicznym przed książkami jedynie do zabawy służącymi i ulotnymi pismami”. W 1830 r. Bibliotece przyznano prawo do egzemplarza obowiązkowego wydawnictw ukazujących się na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Księgozbiór powiększał się także dzięki nabywaniu przez Edwarda Raczyńskiego i jego bibliotekarza – Józefa £ukaszewicza, cennych rękopisów, starych druków i obiektów kartograficznych. Istotne znaczenie miały ponadto dary, wśród których bez wątpienia najcenniejszy stanowił ten złożony w 1835 r. przez żonę fundatora, Konstancję. Ofiarowała ona zakupioną od Juliana Ursyna Niemcewicza część jego prywatnej biblioteki, w której znajdowały się znakomite historyczne materiały źródłowe, cenne manuskrypty, starodruki i atlasy.
Organem zarządzającym Biblioteką, zgodnie ze statutem, było Kuratorium. Po śmierci syna Edwarda Raczyńskiego – Rogera, w 1864 r. Niemcy usunęli z Kuratorium spadkobierców i tak zmienili statut, by umożliwić germanizację instytucji. Mimo to, dzięki polskiemu księgozbiorowi i polskiemu personelowi, Biblioteka nadal stanowiła ostoję polskiej kultury pod zaborem pruskim.
Odzyskanie przez Polskę niepodleglości zmieniło sytuację Biblioteki Raczyńskich. W 1924 r. miasto Poznań przejęło ją na swoje utrzymanie. Pierwszym dyrektorem książnicy w wolnej Polsce był Antoni Bederski, a od 1928 r. aż do wybuchu II wojny światowej – Andrzej Wojtkowski. Mimo utraty w 1919 r. prawa do egzemplarza obowiązkowego druków ukazujących się na terenie województwa poznańskiego i mimo poważnych trudności materialnych księgozbiór Biblioteki w okresie międzywojennym systematycznie się powiększał. Pozyskano wówczas również cenne zbiory specjalne, przede wszystkim spuścizny wielu wybitnych przedstawicieli społeczeństwa wielkopolskiego oraz materiały organizacji polskich działających w okresie zaboru pruskiego.
Rozwój Biblioteki zahamował wybuch II wojny światowej. W czasie okupacji hitlerowskiej Biblioteka, podobnie jak i inne placówki kulturalne, dostępna była wyłącznie dla Niemców. Dzięki staraniom komisarycznego kierownika – Józefa Raczyńskiego – ocalała jednak przed rozproszeniem i likwidacją. Niestety w styczniu 1945 r., podczas walk o Poznań, została przez Niemców zniszczona. Legł w gruzach budynek i spłonął liczący około 180 tysięcy woluminów księgozbiór (stanowiący ponad 90% bibliotecznych zbiorów przedwojennych). Ocalało jedynie około 17 tysięcy jednostek zbiorów specjalnych wywiezionych w 1943 r. przez Józefa Raczyńskiego do podpoznańskiego majątku Obrzycko – dzięki temu zachowana została ciągłość zbiorów bibliotecznych.
Po wojnie Biblioteka rozpoczęła swą działalność w budynku po dawnej szkole przy ul. Św. Marcin 65 (w latach 1951-1989 ul. Armii Czerwonej). Zgromadzono w nim ocalałe resztki różnych księgozbiorów z terenu całego miasta. Z czasem przystąpiono także do systematycznego uzupełniania nowych zbiorów oraz ich udostępniania w czytelni ogólnej i czytelni czasopism. Od 1949 r. rozpoczęto także tworzenie ogólnomiejskiej sieci filii i punktów bibliotecznych. W 1956 r. została zakończona odbudowa zabytkowego gmachu przy placu Wolności – zlokalizowano tam niektóre agendy biblioteczne oraz zbiory specjalne Biblioteki.

ZBIORY

Zbiory Biblioteki Raczyńskich ze względu na ich zróżnicowany charakter, przeznaczenie, sposób bibliotecznego opracowania i udostępniania podzielone zostały na trzy zespoły: księgozbiór podstawowy wraz z Centralną Wypożyczalnią, zbiory specjalne oraz księgozbiory filii. Ponadto zasób Biblioteki tworzą zbiory podległych jej placówek muzealnych.

Księgozbiór podstawowy i Centralna Wypożyczalnia:
Zbiory naukowe (książki oraz czasopisma XIX–XXI-wieczne), tworzone po wojnie niemal od podstaw, składają się na księgozbiór prezencyjny i obejmują:
- opracowania naukowe i popularnonaukowe z dziedzin humanistycznych i społecznych, głównie historii, literaturoznawstwa, filozofii, socjologii, pedagogiki, psychologii, kulturoznawstwa, politologii, prawa i ekonomii;
- dzieła polskiej i obcej (głównie w przekładach na język polski) literatury pięknej, z uwzględnieniem dorobku poznańskiego środowiska literackiego;
- wydawnictwa informacyjne ogólne i specjalistyczne (encyklopedie, leksykony, słowniki, informatory i przewodniki, bibliografie retrospektywne i bieżące);
- czasopisma i gazety regionalne oraz ogólnopolskie (popularne, społeczno-kulturalne i naukowe).
W 1983 r. w gmachu przy dzisiejszej ul. Św. Marcin 65 uruchomiono Centralną Wypożyczalnię, której zbiory są częściową repliką księgozbioru podstawowego i udostępniane są na zewnątrz.

Zbiory specjalne:
Od 1968 r. Biblioteka Raczyńskich posiada status biblioteki naukowej. Najcenniejszą – pod względem naukowym i zabytkowym – część jej zasobu stanowią zbiory specjalne, udostępniane w gmachu przy pl. Wolności 19. Składają się na nie rękopisy, stare druki, kartografia, grafika, fotografie, nagrania video i mikrofilmy. Do zbiorów specjalnych zalicza się także dokumenty życia społecznego – udostępniane są one obecnie w budynku przy ul. Wronieckiej 14.

Księgozbiory filii:
Biblioteka Raczyńskich zaprasza Czytelników z całego Poznania do swoich 49 filii. Są to placówki różnego typu, rozmieszczone we wszystkich dzielnicach. Tworzą one przyjazną dla Czytelnika sieć.
Biblioteka posiada placówki z księgozbiorem dla dorosłych (19), dla dzieci (12) i łączone (18) - w nich znajdują się oba księgozbiory (dla dorosłych i dla dzieci). Wśród filii warto wymienić filie specjalistyczne: techniczną, sztuki, muzyki oraz przeznaczoną dla niewidomych i niedowidzących.
Łączna ilość księgozbioru filii bibliotecznych szacowana jest na około 950 tys. woluminów. We wszystkich placówkach oferuje się Czytelnikom dostęp do literatury pięknej, popularnonaukowej i naukowej, a także umożliwa się korzystanie z dzienników i czasopism. Zbiory biblioteczne obok ksiażek czarnodrukowych obejmują również filmoteki, książki nagrane na CD, taśmach, compact-flashach i pisane alfabetem Braille’a. Rośnie ilość filii, w których ofertę poszerzono o dostęp do Internetu. Filie dla dzieci zapraszają najmłodszych czytelników na cykliczne zajęcia pod wspólnym tytułem „Zima i Lato z Książką”.

Zbiory placówek muzealnych:
Muzeum Literackie Henryka Sienkiewicza
Pracownia - Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego
Ośrodek Dokumentacji Wielkopolskiego Środowiska Literackiego
Mieszkanie Muzeum Kazimiery Iłłakowiczówny
Izba Pamięci Jerzego Pertka