MUZEUM IM JACKA MALCZEWSKIEGO W RADOMIU

Ogólne informacje

Znany radomski kolekcjoner ks. Jan Wiśniewski w grudniu 1913 roku część swoich zbiorów muzealnych przekazał Radomskiemu Oddziałowi Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Ta darowiz­na przyczyniła się do powstania muzeum w Radomiu. Ksiądz zastrzegł sobie prawo wycofania darowizny w przypadku nie wywiązania się Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego ze zobowiązań, urządzenia i otwarcia w ciągu roku muzeum.
Wybuch I wojny światowej wstrzymał prace nad organizacją muzeum, a opiekę nad zbiorami przekazano osobom prywatnym. Część przechowywana była w posesji Macieja Glogiera przy obecnej ulicy Sienkiewicza 12, oraz w domu inż. Stanisława Magnusa (ówczesnego prezesa PTK) przy obecnej ulicy Curie-Skłodowskiej 6. Mimo, iż zbiory zostały rozproszone oraz częściowo niszczały, ksiądz nie wycofał darowizny.
W 1921 roku PTK wznowiło działalność i zaczęło rewindykować zbiory oddane na przechowanie. Dzięki staraniom działaczy PTK 18 marca 1923 r. w jednej z sal ówczesnego gmachu Starostwa przy obecnej Żeromskiego 53, otwarto pierwszą regionalną placówkę muzealną. Właśnie tę datę przyjmujemy jako początek muzealnictwa radomskiego.
Nowa placówka działała w tym pomieszczeniu przez dwa lata, po czym, zbiory przemieszczono do prywatnego pomieszczenia w kamienicy Stefana Hempla przy obecnej Żeromskiego 46. Kolejnym miejscem lokalizacji muzeum była ulica Poniatowskiego 6, gdzie w 3 salach (oraz kuchnia, łazienka i przedpokój) będących własnością Państwowej Wytwórni Broni dnia 30 marca 1930 roku uroczyście otwarto muzeum. Duże zasługi w urządzeniu nowej siedziby położył inż. Kazimierz Ołdakowski dyrektor Państwowej Wytwórni Broni i ówczesny prezes PTK. Pierwszymi pracownikami społecznymi byli: J. W. Paszkowski, inż. A. Pinno i mgr J. Jarzyńska zajmujący się sprawami administracyjnymi, St. Neuman - opiekujący się numizmatami, dział archeologiczny prowadził H. Sznuro, etnograficzny - St. Trzebiński, a bibliotekę - K. Marks.
Muzeum rozwijało się, przybywało zbiorów i dotychczasowe pomieszczenia okazały się niewystar­czające. W tej sytuacji Zarząd Miejski przydzielił placówce obszerny lokal przy ul. Grodzkiej 8.
Perturbacje wojenne i rozproszenie personelu spowodowały, iż opuszczone zbiory Zarząd Miejski przeniósł do pomieszczeń na piętrze przy obecnej Żeromskiego 9.
Dekretem z 23.07.1940 r. PTK zostało rozwiązane, a jego majątek w tym i muzeum (Zarządzenie z 2.07.1942 r.) w 1942 roku przeszło na rzecz Generalnego Gubernatorstwa.
Od września 1939 roku do lipca 1942 roku w zamkniętym dla publiczności muzeum, pod nadzorem Gestapo, pracował St. Trzebiński inwentaryzując i porządkując zbiory. Świadomie przedłużał pracę, ponieważ śledził losy PTK-owskich muzealiów. Po jej zakończeniu został w 1942 roku wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, skąd nie powrócił.
Odtąd muzeum dostępne było tylko dla publiczności niemieckiej. Zmieniono jego charakter tworząc "muzeum osobliwości".
Po wycofaniu się Niemców z Radomia w styczniu 1945 roku zbiory zostały rewindykowane. Muzeum mieściło się jeszcze w dotychczasowym lokalu. Ponieważ nie był on odpowiedni na cele muzealne, dzięki zabiegom Naczelnika Wydziału Oświaty, Kultury i Sztuki Zarządu Miejskiego R. Myszkiewicza muzeum uzyskało okazały gmach po byłym Oddziale Banku Handlowego w Łodzi przy ul. Piłsudskiego 12. Budynek ten był zbudowany w 1892 roku jako prywatny dom rejenta Wł. Kulczyckiego, a od 1906 r. był własnością wyżej wymienionego banku (był to budynek piętrowy, częściowo podpiwniczony o pow. 660 m2).
Po adaptacji i remoncie w maju 1945 roku muzeum przeniosło się do tegoż gmachu i zainaugurowało swą działalność otwarciem 21 października 1945 r. wystawy przeglądowej malarstwa polskiego.
Placówka przyjęła nazwę Muzeum Miejskie, podlegała Zarządowi Miasta, a kierował nią inż. J. W. Paszkowski. Personel składał się z sześciu osób zatrudnionych w działach: sztuki, archeologii, historii z biblioteką oraz personelu obsługi.
Zasięgiem swojej działalności obejmowało miasto Radom i powiaty: radomski, iłżecki, kozienicki, konecki i opoczyński. Za cel stawiało sobie: gromadzenie zbiorów, pracę naukową i popularyzatorską, wydawanie wydawnictw, prowadzenie studiów regionalnych i ochronę zabytków.
W tym okresie najważniejszym zadaniem było zabezpieczenie mienia podworskiego, selekcja i inwen­taryzacja zbiorów. W 1947 roku zwiększyła się obsada do 10 osób.
Jak się okazało w rzeczywistości warunki lokalowe nie były najlepsze, brakowało zaplecza magazynowego, a ponadto do 1953 roku część pomieszczeń zajmowało Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych i Związek Polskich Artystów Plastyków Oddział w Radomiu.
W 1949 roku muzea miejskie zostały przejęte przez Ministerstwo Kultury i Sztuki (Uchwała Nr 78 Komitetu Rady Ministrów do Spraw Kultury i Sztuki z dnia 6.10.1949 r.). Merytorycznie podlegało Muzeum Świętokrzyskiemu w Kielcach.
W 1952 roku dotychczasowy kierownik inż. J. W. Paszkowski przeszedł na emeryturę, a placówkę przejęła mgr Anna Apanowicz.
Naczelna Dyrekcja Muzeów i Ochrony Zabytków postanowiła stworzyć w Radomiu tzw. "muzeum podstawowe", mające obrazować materialistyczny pogląd na powstanie i rozwój życia na ziemi. Wiązało się to z urządzeniem stałej ekspozycji, a więc i przeprowadzenia kapitalnego remontu budynku, który trwał od 1953 do 1954 roku. Umożliwiło to udostępnienie publiczności dwóch stałych ekspozycji: "Rozwój świata" i "Historia Radomia".
Kolejne posunięcia administracyjne spowodowały, że muzeum ponownie w 1958 roku przeszło pod zarząd miejski, a konkretnie PMRN w Radomiu.
W pracy merytorycznej zaczęły dominować zagadnienia dotyczące Radomia i terenów podległych, w wyniku czego w 1964 roku Muzeum zostało przemianowane na Muzeum Regionalne.
W tym dziesięcioleciu muzeum rozwijało się merytorycznie a także organizacyjnie, powstały działy: oświatowy (1952 r.), archeologiczny (1964 r.) i etnograficzny (1965 r.).
Nowopowstałe działy, wprawdzie z jednoosobową obsadą, rozpoczęły intensywne, systematyczne badania terenowe prowadzące do powiększenia zbiorów.
Efektem rozrastania się muzeum było przyznanie mu w 1964 roku budynku dawnego kościoła św. Wacława na Placu Starego Miasta 13. Po remoncie przeniesiono tam część zbiorów archeologicznych, zorganizowano także pracownię Działu Archeologii.
Należałoby wspomnieć, że w latach 1969 - 1971 muzeum było również siedzibą konserwatora miejskiego.
Kolejne adaptacje gmachu głównego w 1966 r. pozwoliły na poprawę warunków wystawienniczych muzeum i magazynowych.
W 1968 r. - przystosowano dalsze pomieszczenia piwniczne na magazyny dla archeologii i wykonano remont sal wystawowych I piętra.
Wraz z powstaniem w Radomiu województwa, Muzeum Regionalne zostało przekształcone w Muzeum Okręgowe (Zarządzenie Nr 11 Wojewody Radomskiego z dnia 1.07.1975 r.), a jego dyrektorem został mgr Tomasz Palacz.
Zgodnie z nowym statutem, było to muzeum wielodziałowe, swoją działalnością objęło teren województwa radomskiego, a w zakresie badań i gromadzenia zbiorów etnograficznych i przyrodniczych również tereny sąsiednich województw.
Zwierzchni nadzór nad Muzeum pełniło Ministerstwo Kultury i Sztuki, a bezpośredni Wojewoda Radomski.
W nowym statucie wyraźnie zaznaczono, iż jest to placówka o charakterze naukowo-badawczym i oświatowym. W celu spełnienia swych zadań ma: gromadzić, przechowywać, konserwować, opracowy­wać i udostępniać dobra kultury w zakresie archeologii, historii, literatury, sztuki, etnografii i przyrody.
Muzeum Okręgowemu w Radomiu na prawach Oddziału podlega Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie i od 1977 do 1989 roku podlegał Punkt Wystawowy w Zwoleniu, który w 1989 roku przekazany został władzom gminnym.
W związku z powołaniem w 1976 r. Muzeum Wsi Radomskiej jako samodzielnej placówki, Muzeum Okręgowe przekazało mu swoje zbiory etnograficzne, ograniczając swoje zainteresowania w tym zakresie do sztuki nieprofesjonalnej.
W drugiej połowie lat siedemdziesiątych i pierwszej osiemdziesiątych placówka rozwijała się dynamicz­nie: w 1977 roku obsadzono Dział Przyrody, w 1982 roku - Gabinet Numizmatyczny, a w 1985 roku utworzono stanowisko Głównego Inwentaryzatora.
Kiedy w 1978 roku budynek kościoła św. Wacława przekazano na potrzeby kościelne, zbiory archeologiczne przeniesiono do magazynów muzealnych.
Muzeum 1 lipca 1976 roku po sześcioletnich staraniach otrzymało dawny "zespół popijarski" znajdujący się w Rynku Nr 11 do swojej dyspozycji.
"Zespół popijarski" wzniesiony został w XVIII wieku według projektu Antoniego Solariego i w później­szych okresach był rozbudowywany w stylu klasycystycznym. Ogólna powierzchnia obiektu 4 519 m2.
W 1977 roku rozpoczęto prace nad dokumentacją konserwatorską gmachu. Przed rozpoczęciem remontu konserwatorskiego (1981 r.) w obiekcie zlokalizowane były magazyny archeologii, etnografii, przyrody oraz częściowo historii i sztuki, które w trakcie jego trwania ulegały częstym przemieszczeniom.
31.10.1983 roku odszedł dyrektor mgr T. Palacz, władze wojewódzkie pełnienie obowiązków dyrektora powierzyły mgr Barbarze Hrynkiewicz.
Równolegle nastąpiły pewne zmiany w statucie, między innymi: Gabinet Numizmatyczny strukturalnie znalazł się w Dziale Historii, dotychczasowy Dział Etnograficzny włączony został do Działu Sztuki, do Działu Naukowo-Oświatowego włączono Bibliotekę z wydawnictwami, ze stolarni podległej dotychczas Działowi Administracyjno-Gospodarczemu, Pracowni Fotograficznej i Pracowni Plastycznej utworzono Dział Techniczno-Konserwatorski.

Nowym dyrektorem Muzeum od 16 lutego 1984 roku do 2006 r. był mgr Janusz Pulnar. W owym czasie rozpoczęto gruntowny remont zespołu popijarskiego, który ukończony został w 2008 r.
Pod koniec lat 80. Muzeum zaczęło realizować wielkie wystawy historyczne. Wiele z nich zostało docenionych i nagrodzonych w konkursach na najciekawsze qwydarzenie muzealne roku, m.in.:
1. „Racławice – prawda – legenda – symbole” (wyróżnienie) 1987
2. „Huculszczyzna” (nagroda I stopnia) 1988
3. „Andrzej Wajda – Autoportret” (wyróżnienie) 1990
4. „Kozaczyzna” (wyróżnienie) 1992
5. „Chłopi w sztuce polskiej” (nagronagr